8 minuten leestijd 27 juni 2024
Ingenieur analyseert computerchip in laboratorium

De toekomst van technologie: Nederland als Europa’s Silicon Valley

Door Ratna Kroneman

EY Global Client Service Partner

Ervaren. Verbinder. Sectorspecialist. Beschikt over een enorm netwerk binnen EY Global, ontsluit specialistische kennis en kunde voor de klant.

8 minuten leestijd 27 juni 2024

Nederland staat aan de vooravond van een technologische revolutie. Dit artikel onderzoekt de uitdagingen en kansen voor Nederland en Europa.

Stephan van Rhee, EY Global Technology Sector Analyst, is co-auteur van dit artikel.

In het kort:

  • Nederland en Europa zijn cruciaal in de wereldwijde tech-sector, met AI die een groeiende impact heeft op de halfgeleiderindustrie en supply chain optimalisatie.
  • De halfgeleidermarkt voorspelt een omzetgroei naar één biljoen dollar tegen 2030, gedreven door data, AI, IoT, en de energietransitie, maar deze groei brengt uitdagingen met zich mee zoals supply chain management en cybersecurity risico's.
  • Geopolitieke ontwikkelingen en nieuwe wetgeving zoals de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en de NIS2-richtlijn beïnvloeden de sector, waarbij bedrijven moeten rapporteren over milieu- en sociale impact en hun cyberweerbaarheid moeten versterken.
  • Nederland moet investeren in talent, onderwijs, en een aantrekkelijk vestigingsklimaat om de technologische groei en concurrentiepositie te behouden en te versterken.

Europa’s ‘Silicon Valley’

Nederland en Europa spelen een essentiële rol in het wereldwijde technologische ecosysteem en in het bijzonder in de halfgeleidersector. Kunstmatige intelligentie (AI) krijgt een steeds grotere impact op de gehele keten. Denk hierbij aan AI algoritmes die voorraad niveaus en transportroutes optimaliseren of helpen bij het bewaken van de prestaties van machines voor tijdig preventief onderhoud. Het toenemende belang van technologische innovaties, gecombineerd met veranderingen op het vlak van klimaat en geopolitiek en de groeiende behoefte aan investeringen in talentkennisontwikkeling en digitale veiligheid, werpt echter een aantal uitdagingen op. Uitdagingen die veel te groot zijn om als land of als bedrijf alleen te lijf te gaan. Samenwerking is hierbij de sleutel tot succes. Op welke vlakken dienen de verschillende stakeholders zoal hun krachten te bundelen om dit unieke Europese ecosysteem wendbaar te maken met het zicht op verdere groei op het wereldtoneel?

Verwachte omzetgroei van één biljoen dollar

De wereldwijde halfgeleidermarkt staat aan de vooravond van een enorme groei, omdat de markt voorspelt dat de omzet de één biljoen dollar rond 2030 passeert. Aangedreven door de almaar groeiende hoeveelheid data die we produceren, (Gen) AI en IoT maar ook door de energietransitie en de manier waarop producten en diensten geïnnoveerd en geconsumeerd worden. Een zo sterke groei brengt uitdagingen met zich mee in de wereldwijde toeleveringsketen, ook wel supply chain genoemd.

De vraag is hoe de supply chain deze verwachte verdubbeling kan faciliteren in een volatiele wereld waarin bedrijven snakken naar stabiliteit, betrouwbaarheid en voorspelbaarheid. We zien semiconductorbedrijven navigeren door complexe leveranciersnetwerken, die dikwijls door jarenlange kostenfocus extreem gespecialiseerd zijn geraakt en daardoor extra risicovol geworden. Verticale versnippering in combinatie met horizontale concentratie die het risico uitvergroot. Dit kwam scherp naar voren tijdens de Covid-19 pandemie, die een supply chain crunch veroorzaakte. De pandemie legde de kwetsbaarheid van deze hyper-specialisatie bloot, waarbij verstoringen in één enkel proces de hele keten konden lamleggen. Een dergelijke verstoring kan veroorzaakt worden door een cyberaanval zoals malware, ransomware en datalekken. Operationele technologieën voor de aansturing van een fabriek zijn steeds meer verbonden met het IT netwerk van een bedrijf en met het internet zodat leveranciers onderhoud op afstand kunnen doen. Dit alles brengt dan ook een verhoogd cybersecurity risico met zich mee. Om dit soort risico’s in de toekomst te minimaliseren, zullen andere factoren dan louter kostenefficiency overwegingen in de besluitvorming moeten worden meegenomen bij het inrichten van de supply chain en zal nog intensiever moeten worden samengewerkt in de keten.

Geopolitieke verhoudingen

Geopolitieke ontwikkelingen en internationale conflicten krijgen een steeds directere impact op deze sector. Steeds grotere delen van de keten worden erdoor geraakt over de landsgrenzen heen. Deze veranderende dynamiek kan grote verstoringen in de supply chains veroorzaken en vergt strategische en adaptieve besluitvorming. Het simuleren en doorrekenen van verschillende scenario’s is daarbij geen overbodige luxe. Denk bijvoorbeeld aan het uitwerken van ringfence-strategieën. Dit vergt extra tijd en vooral ‘headspace’ van bestuurders en managers; en laat dit nu net een heel schaars goed zijn in zowel de bestuurskamers als bij het management bij deze hard groeiende bedrijven. De niet aflatende stroom van nieuwe en aangepaste wetgeving, bijvoorbeeld op het gebied van export controls dient ook nauwlettend in de gaten te worden gehouden als onderdeel van supply chain management. Dit heeft ook weer gevolgen vanuit een global trade en fiscale optiek. In onze internationale adviespraktijk zien we steeds vaker de vraag naar immersive crisis simulation voor (board) awareness doeleinden, in het kader van risicobeheersing en wendbaarheid van de organisatie. Een veerkrachtige organisatie heeft een volledig begrip van hoe ze wordt gerund, van board governance tot operationale processen. Goede processen en controls, van klachtenafhandeling tot duidelijke facturering, die consistent worden uitgevoerd, zijn van fundamenteel belang voor het bereiken en behouden van een hoge klanttevredenheid. Dit is tevens een voorwaarde om te kunnen opschalen aan de vooravond van verdere exponentiële groei. Niet in de laatste plaats in Nederlandse context met de aankomende ‘Verklaring omtrent risicobeheersing (VOR)’ in de Corporate Governance Code. Met het ondertekenen van deze extra verklaring in het jaarverslag, worden bestuurders en hun onderneming gedwongen meer verantwoordelijkheid te nemen voor de financiële en maatschappelijke risico’s. De verklaring biedt inzicht in hoe een organisatie haar operationele processen beheerst en zich voorbereidt op potentiële uitdagingen om haar doelen te bereiken. Aantoonbaarheid en ‘Due care’ zijn de sleutelwoorden, waarbij multidisciplinaire samenwerking binnen het bedrijf de enige manier is om dit goed te gaan borgen.

Digitale veiligheid in de keten

Stichting CISO Circle of Trust (CCOT) is in 2022 opgericht door tien grote Nederlandse bedrijven om hun bescherming tegen cyberaanvallen -en dreigingen te verbeteren. Er wordt samengewerkt en kennis gedeeld met de Nederlandse overheid en andere organisaties in cross sectorale ketens. CCOT heeft ook de ambitie om Nederland veiliger te maken, door bij te dragen aan de cyberweerbaarheid van in Nederland gevestigde bedrijven.

Helaas stoppen deze cyberrisico’s echter niet bij de landsgrenzen. In Europa zien we verschillende verschijningsvormen van vergelijkbare initiatieven op landen niveau. Tegelijkertijd zijn bedrijven druk bezig met de Europese NIS2 richtlijn en andere aanpalende richtlijnen waarmee de algehele Europese digitale veiligheid een boost krijgt. Het goede nieuws is dat er onder het Horizon Europe programma verschillende funding-mogelijkheden te vinden zijn voor (Europese consortium) projecten die bijdragen aan de digitale veiligheidsgrenzen van Europa. De moeite waard voor bedrijven die met elkaar in dezelfde supply chain zitten om samen naar te kijken en spoedig mee aan de slag te gaan!

Stephan van Rhee

Stephan van Rhee, EY Global Technology Sector Analyst, is co-auteur van dit artikel.

De multidisciplinaire aangelegenheid van de CSRD

Ook de nieuwe Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), die bedrijven verplicht om te rapporteren over de milieu- en sociale impact van hun organisatie, brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, temeer daar ook dit de supply chain/value chain raakt. Naast de directe CO2-uitstoot, veroorzaakt door eigen bronnen binnen de organisatie (scope 1) moeten ondernemingen ook de indirecte CO2-uitstoot als gevolg van de inkoop van bijvoorbeeld elektriciteit (scope 2) rapporteren. Daarnaast worden ondernemingen uiteindelijk verplicht om ook de CO2-uitstoot in de gehele levenscyclus van alle producten die het bedrijf koopt, vervaardigt en/of verkoopt te rapporteren (scope 3). Hierdoor zal er dus steeds meer informatie nodig zijn van leveranciers en klanten. De implementatie vraagt om een multidisciplinaire aanpak, effectief datamanagement en dito technologie die ook schaalbaar is.

In de basis is het belangrijk om drie dingen te bepalen: waarover moeten we rapporteren, welke gegevens hebben we al en welke ontbreken? Om het eerste te bepalen, doe je een dubbele materialiteitsanalyse (DMA). Zo breng je in kaart welke duurzaamheidsthema’s het bedrijf raken (outside-in) en hoe de ondernemingsactiviteiten impact hebben op mens en milieu (inside-out). Dit dwingt bedrijven de vinger op de zere plek te leggen. De volgende stap is om de organisatie intern zodanig in te richten dat benodigde data verzameld kan worden én de datakwaliteit toereikend is. Dit raakt strategie, beleid, processen, interne controls en (IT) systemen.

Daarnaast is het belangrijk om te onderkennen dat de implementatie van de CSRD-richtlijnen een veranderproces met zich meebrengt, waarin bedrijven hun stakeholders in de waardeketen moeten meenemen. De CSRD verplicht bedrijven om ook te rapporteren over het due diligence programma naar hun eigen ondernemingsactiviteiten en die van de partners waarmee ze samenwerken. Ondernemingen moeten inzage geven in hoe zij de risico’s ten aanzien van de impact op milieu en mensenrechten van hun eigen bedrijfsactiviteiten en die van hun vaste partners identificeren en mitigeren. Dit vereist een uitbreiding van de scope van bestaande third party risk management programma’s van ondernemingen. Ook voor dit thema geldt het goede nieuws dat onder het Horizon Europe programma er mogelijkheden zijn voor funding van gezamenlijke initiatieven die bijdragen aan Europese verduurzaming in de keten.

‘Fit for purpose’ vestigingsklimaat en de ‘war for talent’

Iedereen heeft recent in de media kunnen lezen en horen over de toenemende druk op het Nederlands vestigingsklimaat en de onzekerheid die dat met zich meebrengt voor het bedrijfsleven. Vertrouwen, voorspelbaarheid en visie - de drie V’s - vormen in feite de hoeksteen van het vestigingsklimaat. De eerste investeringstoezeggingen vanuit Den Haag zijn inmiddels gedaan, maar breder financieel en fiscaal beleid dat de hoogtechnologische industrie blijvend ondersteunt, is nog steeds onzeker. En bij die onzekerheid is onze eigen Silicon Valley niet gebaat. Nederlandse topbestuurders maakten zich al veel langer zorgen over het vestigingsklimaat en zijn al lange tijd bezig om na te denken over oplossingsrichtingen. Dat het bedrijfsleven dit niet alleen kan bleek ook uit verschillende ronde tafel-discussies die vorig jaar reeds plaatsvonden, georganiseerd door EY, met enkele tientallen ceo’s en cfo’s van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen, grote familiebedrijven en semipublieke organisaties. Vooral de instroom van voldoende hooggekwalificeerd talent op de arbeidsmarkt is hierbij een lifeline voor de toekomst, inclusief het vergroten van kansengelijkheid in het onderwijs, het stimuleren van STEM-studies en een buitenlandse breinbrug voor relevante disciplines waar we tekorten zien op de arbeidsmarkt zoals in de bèta-richtingen.

We geven 2,3% van het bbp uit aan onderzoek en ontwikkeling. Jongens, dat is veel te weinig.
Micky Adriaansens
Minister van Economische Zaken en Klimaat, Financieel Dagblad, januari 2024

Aangezien we het feitelijk over een prachtig Europees technologisch ecosysteem hebben is het relevant om het thema vestigingsklimaat ook naar een Europees niveau te tillen. Hoe hernieuwen we de aantrekkingskracht van Europa als de habitat van next-gen ondernemerschap?

In zijn recente rapport pleit Mario Draghi voor een hoge Europese ambitie en claimt dat radicale veranderingen noodzakelijk zijn om Europa aantrekkelijk en fit for tomorrow’s world te maken. In dit kader is ook het rapport ‘Veel meer dan een markt’ van Enrico Letta zeer lezenswaardig, waarbij de Europese interne markt, de hoeksteen van het Europese integratiebeleid opnieuw bovenaan de agenda van de beleidsmakers staat. En zeer terecht, want we bevinden ons in een interessante en beslissende periode voor het concurrentievermogen in Europa. Op basis van een negen-punten plan doet EY aanbevelingen om de aantrekkingskracht van Europa voor buitenlandse investeringen te vergroten. De aanbevelingen zijn onderverdeeld in drie categorieën en gebaseerd op interviews met 500 executives, een gedetailleerde analyse van meer dan vijfduizend FDI (foreign direct investment) projecten in 45 landen.

Samenvatting

Het artikel belicht de essentiële rol van Nederland en Europa in de globale technologie- en halfgeleidersector, waarbij kunstmatige intelligentie een toenemende invloed heeft op de optimalisatie van de supply chain. Met een verwachte omzetstijging tot één biljoen dollar tegen 2030, staan de sector en haar toeleveringsketens voor grote uitdagingen, waaronder cybersecurity risico's en de noodzaak van strategische samenwerking. Geopolitieke verschuivingen en nieuwe regelgeving zoals de CSRD en NIS2-richtlijn vereisen een aanpassing in rapportage en digitale veiligheid. Nederland, als Europa's 'Silicon Valley', moet investeren in talentontwikkeling en een aantrekkelijk vestigingsklimaat om de technologische vooruitgang en concurrentiekracht te bevorderen.

Over dit artikel

Door Ratna Kroneman

EY Global Client Service Partner

Ervaren. Verbinder. Sectorspecialist. Beschikt over een enorm netwerk binnen EY Global, ontsluit specialistische kennis en kunde voor de klant.