Ochrona sygnalistów w praktyce
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (tzw. dyrektywa o ochronie sygnalistów) [1] wywołała w Polsce szeroką dyskusję dotyczącą zdarzeń, których zaistnienie może narazić spółkę na ryzyko prawne, finansowe oraz reputacyjne.
Jej pomysłodawcy już dawno dostrzegli niepokojące sygnały płynące z rynku, które wymagały zdecydowanej reakcji zarówno ze strony ustawodawców, jak i przedsiębiorców. Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie (Global Integrity Report) opublikowane przez EY w 2022 roku wskazuje, że co trzeci badany w Polsce (33%, wzrost o 10 pkt. proc. w porównaniu do 2020 r.) dopuszcza możliwość nieetycznego zachowania w celu poprawy perspektywy rozwoju własnej kariery lub uzyskania atrakcyjniejszego pakietu wynagrodzenia. Dodatkowo, w przeciągu ostatnich dwóch lat w Polsce dwukrotnie (do 12% z 6%) wzrosła skłonność do wręczenia lub przyjęcia łapówki oraz istotnie zwiększył się też odsetek odpowiedzi wskazujących na ignorowanie nieetycznych zachowań ze strony dostawców (do 13% z 6%)oraz dostarczanie kierownictwu nieprawdziwych informacji (do 14% z 9%).
Co więcej, publiczna percepcja przedmiotowego problemu również nie budzi optymizmu. Global Integrity Report podaje, że 63% ankietowanych w Polsce i 55% na poziomie globalnym uważa, że w ciągu ostatnich 18 miesięcy standardy etyczne pogorszyły się lub pozostały na dotychczasowym poziomie, a dokonywanie zgłoszeń o nadużyciach stało się trudniejsze. Jednocześnie co trzeci badany miał podejrzenia, których nie zdecydował się zgłosić przełożonemu, a połowa odczuwała presję, by nie dokonywać tego typu zgłoszeń.
Wyzwanie, które stanęło przed pracodawcami, to jednak tylko przedsmak znacznie szerszego zagadnienia. Dlaczego? Pojawiające się zgłoszenia od sygnalistów to tak naprawdę papierek lakmusowy tego, co rzeczywiście może się dziać wewnątrz organizacji. Aby dotrzeć do sedna problemu, konieczne jest podjęcie wielowymiarowych działań. Spełnienie obowiązków zapewniających zgodność z prawem wynikających z dyrektywy i ustawy implementującej jej założenia to absolutne minimum. Świadomy pracodawca powinien dołożyć wszelkich starań, aby w przypadku każdego zgłoszenia dotrzeć do istoty problemu oraz znaleźć przyczynę nieprawidłowości, a także wprowadzić nieodzowne działania naprawcze.
Część odpowiedzi udzielonych we wspomnianym wyżej badaniu sugeruje, że firmy rozpoczęły wdrażanie procedur chroniących sygnalistów. Odsetek spółek, które wdrożyły w Polsce system zgłaszania nadużyć i nieprawidłowości wzrósł do 45% z 33% i wynosi 10 pkt. proc. więcej niż średnia światowa (35%) w tym zakresie. Wzrósł również odsetek osób, które mają poczucie, że ich organizacja chroni sygnalistów (do 24% z 14%), a także tych, które choć raz dokonały zgłoszenia nadużycia lub nieprawidłowości (do 36% z 23%).
Zgłoszenia dokonywane przez sygnalistów to z jednej strony wyraz zaufania do organizacji, ale z drugiej jasny sygnał, że toczące się w niej procesy nie są odporne na nadużycia, kontrole są zawodne, a kultura otwartej dyskusji o potencjalnie trudnych tematach nadal pozostaje w sferze deklaracji. Tego typu zgłoszenie to bowiem wierzchołek góry lodowej, która właśnie została dostrzeżona, ale jednocześnie ostatnia szansa na konstruktywne wykorzystanie otrzymanych informacji oraz podjęcie odpowiednich działań zanim sygnalista zwróci się z problemem do instytucji zewnętrznych.
Podsumowanie
Planowany obowiązek ochrony sygnalistów to zagadnienie wymagające kompleksowego podejścia. Nasz cykl artykułów wykorzystuje dwie dekady doświadczeń płynących ze współpracy z sygnalistami, które zostały zebrane na rynku lokalnym oraz międzynarodowym. Dzielimy się w nimi z Państwem praktycznymi wskazówkami mając nadzieję, że tym samym przyczynimy się do zbudowania kultury etycznego zachowania w biznesie w Polsce. Zachęcamy do lektury naszych artykułów, w których zaprezentowaliśmy metody wdrożenia standardów wskazanych w dyrektywie w sposób skuteczny i praktyczny oraz podpowiadamy m.in. o tym:
- jak nie zniechęcić osób zgłaszających nieprawidłowości,
- jak należy czytać alarmujące sygnały „między wierszami”,
- jakie narzędzia i technologie wykorzystać, aby dotrzeć do interesujących nas informacji,
- jak stworzyć atmosferę budującą zaufanie wewnątrz organizacji.
W razie pytań niezmiennie pozostajemy do Państwa dyspozycji.
